Morfologi BahasaMelayu

Ada beberapa cara pembentukan perkataan dalam Bahasa Melayu. Terdapat perkataan yang bersifat tunggal , misalnya duduk,hitam dan langit. Selain itu,  terdapat perkataan yang dibentuk melalui proses penggandaan , pengimbuhan dan pemajmukan. Contoh perkataan yang dibentuk secara pengimbuhan ialah membeli dan membelikan. Perkataan yang dibentuk secara pemajmukan  ialah rumah pangsa dan putih telur,, manakala perkataan yang dibentuk secara penggandaan ialah manis-manis dan kawan-kawan.

Bahasa Melayu  tergolong ke dalam jenis bahasa aglutinatif atau bahasa yang bersifat derivatif. Jenis bahasa yang sedemikian membentuk kebanyakan perkataan melalui  proses pengimbuhan atau penggabungan morfem kata dasar dengan morfem imbuhan secara rentetan mendatar iaitu imbuhan digabungkan serentak dengan kata dasar sama ada imbuhan awalan,sisipan atau akhiran kata dasar tersebut. Proses pembentukan yang bersifat derivative ini dapat menerbitkan sekian banyak perkataan melalui percantuman kata dasar dengan pelbagai imbuhan yang terdapat dalam sesuatu bahasa itu. Contoh kata dasar serap dapat diterbitkan menjadi perkatan berikut:

menyerap,menyerapkan,diserapkan,menyerapi,diserapi, penyerap,penyerapan,terserap, terserapkan, serapan,keterserapan, dayaserap dan kedayaserapan.

2.0 Proses Pembentukan Kata

Dalam linguistik, pembentukan kata ialah proses pembentukan perkataan baru.

2.1 Proses Pembentukan Kata dalam Bahasa Melayu

Dalam bahasa Melayu terdapat empat bentuk kata, iaitu kata tunggal, kata terbitan, kata majmuk, dan kata ganda. Kata tunggal tidak melibatkan apa-apa proses pembentukan, tetapi tiga bentuk kata lain melibatkan proses-proses tertentu. Proses-proses ini ialah pengimbuhan. pemajmukan, penggandaan dan akronim.

Proses       Pembentukan       Kata

Bentuk Kata Ganda

Bentuk Kata    Majmuk

Bentuk Kata    Tunggal

Bentuk KataTerbitan

Rajah : Proses Pembentukan Kata dalam

                                       Bahasa   Melayu -Tatabahasa Bahasa Dewan Edisi 3

Proses pembentukan dalam bahasa Melayu dari segi bentuk-bentuk yang terhasil seperti:

2.1. 1 Bentuk Kata Tunggal

Perkataan-perkataan dalam bahasa Melayu tanpa imbuhan atau tidak mengalami proses penggandaan dan perangkaian  tergolong dalam jenis kata tunggal iaitu kata tunggal yang mengandungi hanya satu suku kata dan  kata tunggal yang mengandungi dua suku kata atau lebih.

Terdapat juga kata tunggal  seperti ini,itu,sini,sana yang tidak mengalami apa-apa imbuhan, namun kata tunggal dalm bahasa Melayu berpotensi untuk diperluas menjadi bentuk terbitan.

Perkataan boleh terdiri daripada satu suku kata atau beberapa suku kata. Sesuatusuku kata boleh terdiri daripadasatu vokal (V), satu vokal disertai satu konsonan(K) atau satu vokal dengan beberapa konsonan. Konsonan itu hadir di hadapan, atau di belakang  vokal atau serentak di hadapan atau di belakang. Ada juga konsonan yang hadir secara bergugus (KK)

2.1.1.1 Kata tunggal satu suku kata

Agak terhad jumlah kata tunggal dalam bahasa Melayu. Kebanyakan terdiri daripada kata pinjaman bahasa Inggeris atau bahasa Arab. Terdapat kependekan bagi dua perkatan atau lebih misalnya ku untuk aku dan tu untuk itu, tetapi perkataan itu tidak dianggap sebagai satu suku kata.

Pola gabungan konsonan – vokal dalam kata tunggal bahasa Melayu adalah seperti berikut

                           Rajah : Bentuk Kata Tunggal

Contohnya :

KV- yu                                      VK-am                              KVK-  cat

KVKK-draf                        KVKK –bank                        KKKV skru 

KKKVK-skrip            

2.1.1.2 Kata tunggal dua suku kata

Sebahagian besar perkataaan dalam bahasa Melayu  terdiri daripada dua suku kata. Antara pola tunggal dengan dua suku kata ialah:

1. V + KV  -   aku, ubi, esa
2. V + VK –   air. aib. Ais
3. V + KVK -   adik. emas,ikan
4. VK + KV -  undi,ulat,ikan
5. VK+KVK – angkat,empat,umbut
6. KV+ V – doa. tua,bau
7. KV + VK – jauh, liar, giat
8. KV + KV – jala, beta,bisu
9. KV + KVK – kapal. Telur,pukul
10. KVK + KV – lampu.janji,sendi
11. KVK + KVK – bangsal.bengkok,jemput

2.1.1.3 Kata tunggal  tiga suku kata

Kebanyakan perkataan tiga suku kata terdiri daripada kata-kata pinjaman

1.    KV + V + KV – cuaca, suara.tuala

2.    KV + V + KVK – biawak,kaedah, kiamat

3.    V + KV + V – usia, urea,idea

4.    KV + KV + V – semua. boria, belia

5.    KVK + KV + V – tempua. mentua

6.    KV +KV + VK – seluar,keruan,rasuah

7.    KVK + KV + VK- manfaat, berlian, sekian

8.    V + KV + KV – utara, asasi,azali

9.    V + KV + KVK – ijazah, alamat, akidah

10. VK + KV + KV – asrama, istana, antara

11. KV + KV + KV – budaya, berita, putera

12. KVK + KV + KV – menteri. Jendela, penjuru

13. VK + KV + VK – ilmiah, ikhtiar

14. V + KV + VK – akaun, elaun,amaun

15. KV+KV+KVK – belalang,senapang,teratak

16. KVK+KV+KVK- cendawan, sembilan,tempayan

17. KV+KVK+KV – belanja, setanggi, kelambu

18. KVK+KVK+KV – sempurna

19. KV+KVK+KVK -  selumbar, gelombang, kelompok

2.1.1.4 Kata tunggal empat suku kata dan lebih

1.    KV + KV+VK+KV – biduanda,keluarga,keluangsa

2.    KV+KVK+KV+KV – sederhana,peristiwa,belantara,sementara

3.    KVK+KV+KV+KV – laksamana,harmonika,sandiwara.bendahari

4.    KVK+KV+V+KV – sentiasa

5.    KV+KV+KV+KV – bidadari serigala,samudera,dinihari

6.    KV+KV+KV+KVK – masyarakat perajurit,munasabah

7.    KVK+KV+KV+KVK – sentimeter

8.    KVK+KVK+KV+KV- singgahsana,dispensari

9.    KV+KV+V+KVK – mesyuarat,nasional

10. V+KV+KVK+KV+KV – universiti

11. KVK+KV+KV+KV+KVK – cenderawasih,kosmopolitan

12. KV+KV+KV+KV+KV+KV - maharajalela

Selain daripada perkataan di atas, kata akronim  juga termasuk dalam jenis kata tunggal.

Akronim ialah kata singkatan yang terbentuk dengan menggabungkan huruf awal suku kata atau gabungan kombinasi huruf awal dan suku kata daripada satu rangkai kata, dan ditulis serta dilafazkan sebagai perkataan  yang utuh. (Tatabahasa Dewan, Edisi 3 2008 ).

Pembentukan kata akronim boleh ditulis dengan tiga cara berdasarkan cara pembentukan akronim tersebut.

Pertama akronim yang terbentuk daripada gabungan beberapa huruf awal rangkai kata  yang lazimnya terdiri daripada kata nama khas dan ditulis dengan huruf besar  keseluruhannya. Contohnya

ADUN – Ahli Dewan Undangan Negeri

ABIM      -  Angkatan Belia Islam Malaysia

Kedua , akronim yang terbentuk daripada gabungan suku kata dengan huruf awal atau gabungan suku kata dengan suku kata. Oleh sebab yang terbentuk itu kata nama khas, huruf pertamanya dieja dengan huruf besar. Contohnya

Perkeso- Pertubuhan Keselamatan Sosial

Ketiga , akronim yang terbentuk dengan gabungan suku kata dengan suku kata dan ditulis dengan huruf kecil keseluruhannya. Perkataan yang terbentuk bukan kata nama khas.

Contohnya

tabika- taman bimbingan kanak-kanak

2. 2 Bentuk Kata Terbitan

Kata terbitan ialah bentuk kata yang mengandungi kata dasar yang mendapat atau menerima imbuhan sama ada awalan, akhiran, apitan atau sisipan.

Nik Safiah et.al (1996): Kata terbitan ialah bentuk perkataan yang dihasilkan melalui proses pengimbuhan, iaitu proses yang menggandingkan imbuhan pada kata dasar.  Pengimbuhan ini melahirkan bentuk perkataan yang disebut kata terbitan.

Imbuhan  terdiri daripada morfemm terikat sementara kata dasar ialah bentuk morfem bebas yang dapat menerima imbuhan. Hanya segelintir kata dasar merupakan morfem terikat yang disebut akar.

Imbuhan ialah bentuk morfem yang tidak boleh hadir  bersendirian dalam ayat. Ia harus diimbuhkan pada bentuk lain yang merupakan kata dasar. Berdasarkan kedudukannya pada kata dasar, imbuhan dapat dibahagikan kepada empat jenis  iaitu awalan,akhiran,apitan dan sisipan.

                                     Rajah  : Bentuk-Bentuk Kata terbitan

2.2.1.  Kata Terbitan Berawalan

(1)  Awalan Kata Nama

pe- (pemain,pesakit,penyepit)

pem (pembawa,pemfitnah,pembuat)

pen- (penjaja,pencari,pendatang)

penge- (pengebom,pengelap,pengetin)

pel- (pelajar)

per- (perasap,pertapa.perbara)

pe- ( petani,pesara,penyanyi

ke- (ketua,kekasih,kelipat)

juru- (juruacara,juruterbang,jururawat)

maha- maharaja.mahasiswa.mahaguru

tata- ( tatarakyat,tatacara.tatasusila)

pra-  (prasejarah,prakata,prasangka )

sub- ( subkelas,substandard,subsistem)

supra- (suprasegmental.supranasional.suprakelas)

eka -(ekabahasa,ekawarna,ekapaksi)

dwi- ( dwibahasa,dwilambang,dwifungsi)

(ii) Awalan Kata Kerja

me- ( melawan, menyikat,merasa)

mem-membawa, memfitah,memveto)

men-( mentadbir,mencari,mencadang

meng-(mengajar,mengguris,mengikut)

menge- (mengekod,mengetut,mengecat)

memper- (memperluas,memperisteri,memperhamba)

ber-(bersukan,berganti,berserta)

be- ( beraja,berupa,berasa)

bel- (belajar)

ter-(tersepak.terjerlus,terbentuk)

di – (diarah,disekat,dipukul)

diper-(diperisteri,dipercepat.diperoleh)

(iii) Awalan Kata Adjektif

ter ( terbesar,tercantik,terputih)

te- (teringan,terendah,teruncing)

se- (secantik,senipis,sebaya)

2. 2.2 Kata terbitan berakhiran

Akhiran dalam bahasa Melayu hanya dapat wujud dalam kata nama terbitan dan kata terbitan sahaja,seperti yang berikut :

(i)            Akhiran kata nama

(ii)          Akhiran kata kerja

Contohnya:

(i)            Akhiran kata nama

-an  (mainan,jahitan,pakaian)

-wan  (usahawan,sasterawan,angkasawan)

-man  (seniman,budiman)

-wati  (olahragawati,seniwati)

-isme  (komunisme,sosialisme,nosionalisme)

-in  (muslimin,hadirin)

-at  (muslimat.hadirat)

-ah  (sultanah,ustazah)

(ii) Akhiran kata kerja

-kan  (besarkan,gunakan,buatkan

-i (turuti.duduki,berkati)

2.2.3  Kata terbitan berapitan

Apitan wujud dalam kata nama terbitan, kata kerja terbitan dan kata adjektif terbitan seperti yang disenaraikan di bawah:

(i)            Apitan  kata nama

(ii)          Apitan kata kerja

(iii)         Apitan kata adjektif

Contoh

·                     Apitan kata nama

pe-……- an ( pelaksanaan,perasaan,penyiaran)

pem-….-an (pembuatan,pembinaan)

pen-….-an ( pentakrifan,pencarian,pendapatan)

peng-……-an ( penggunaan,pengairan)

penge-…..-an ( pengehadan,pengesahan,pengesyoran)

pe-….-an ( pesisiran,pekarangan)

per-….-an ( persalinan,permainan)

pel-…..-an ( pelajaran)

ke-….-an ( kelebihan,kesenangan)

(ii)          Apitan kata kerja

me-….-kan (melukakan,menakutkan)

men-….-kan ( mendermakan,menzahirkan)

mem-…..-kan (membaharukan,memvariasikan)

meng-….-kan (menggunakan,menghiraukan)

menge-….-kan (mengepinkan,mengetinkan)

ber-…kan (berbajukan, beralaskan)

ber-….-an ( berjauhan,bermaafan)

di-….-kan ( dibiarkan,dipisahkan)

me-…..-i ( memasuki,menyedari)

men-…-i ( mendendami,menziarahi)

mem-….-i ( mempercayai, membaharui)

meng-….i ( menganggotai,mengekori)

di-…I ( diadili,diikuti)

diper-…-kan ( diperdengarkan,diperbahaskan)

diper-…i ( diperbaharui,diperingati)

memper-…-kan (memperdengarkan,memperjuangkan)

memper-….-I (mempercayai,memperingati

ke-…-an ( kehujanan,kehausan)

(iii)          Apitan kata adjektif

ke-…..-an ( kecinaan,keinggerisan)

2.2.4 Kata terbitan bersisipan

Kata terbitan baharu tidak lagi dibentuk dengan sisipan. Sisipan dalam bahasa Melayu wujud dalam  kata nama,kata adjektif dan kata kerja.

(i)            Sisipan kata nama

-el- ( telunjuk,kelabut)

-er- ( keruping, seruling)

(ii) Sisipan kata adjektif

-el-  (selerak, gelembung)

-er-  ( gerodak,ker(e)lip)

-em-  (semerbak,gemerlap

-in-   (sinambung)

(iii) sisipan kata kerja

-el-  (gelegak,jelajah)

2.3 Bentuk Kata Majmuk

Bentuk kata majmuk lahir melalui proses pemajmukan, iaitu proses yang merangkaikan dua kata dasar atau lebih dan bentuk yang terhasil membawa makna tertentu.

Kata majmuk dieja terpisah dan bertindak sebagai satu unit. Kata majmuk tidak boleh menerima sebarang penyisipan unsur lain. Misalnya kerusi malas ialah kata majmuk kerana tidak dapat disisipkan unsure lain seperti ‘yang’. Kata pinggan mangkuk pula bukan kata majmuk kerana dapat diselitkan dengan kata hubung ‘dan’.

2.3.1 Pengelompokan Kata Majmuk:

(ii)          Kata majmuk yang berbentuk istilah khusus contohnya

model linear, hak milik,  garis pusat , mata pelajaran  , darah panas

lut sinar ,urus setia, batu kapur , kertas kerja , pita suara , kemas kini

(iii)         Kata majmuk yang mendukung maksud kiasan iaitu simpulan bahasa, contohnya:

kaki ayam    anak emas    manis mulut    tumbuk rusuk   pilih kasih

2.3.2 Bentuk kata majmuk yang telah mantap

Terdapat sebilangan bentuk kata majmuk yang penggunaannya sudah dianggap mantap sebagai satu perkataan yang utuh, walaupun bentuk kata tersebut  ternyata mengandungi dua kata dasar.

Perkataan yang demikian tetap dieja bercantum sebagai satu perkataan. Bentuk –bentuk kata tersebut ialah:

antarabangsa    setiausaha     beritahu     sukarela      bumiputera

suruhanjaya     jawatankuasa      tandatangan       kakitangan    

tanggungjawab       kerjasama                  warganegara                olahraga      

 pesuruhjaya                matahari.

2.3.3 Penggandaan Kata Majmuk

Penggandaan kata majmuk melibatkan penggandaan unsure pertama kata sahaja. Contohnya:

alat-alat tulis        gambar-gambar rajah           Naib-Naib Canselor 

Satu kekecualian  ialah penggandaan yang melibatkan bentuk yang telah mantap. Penggandaannya melibatkan keseluruhan unsure. Contohnya :

Warganegara-warganegara     tandatangan-tandatangan

2.3.4 Pengimbuhan kata majmuk

(i)            Apabila kata majmuk menerima imbuhan yang merupakan awalan atau akhiran sahaja ,ejaannya terpisah

Contohnya

daya serap  ---- dayaserapan

temu bual ---- ditemubual

(ii)          Apabila kata majmuk menerima imbuhan yang merupakan apitan, ejaannya  menjadi bercantum. Contoh:

satu padu ---- menyatupadukan

garis kasar ----menggariskasarkan

2.3.5 Bentuk Kata Ganda

Proses penggandaan dalam bahasa Melayu ialah proses yang menggandakan kata dasar. Kata dasar boleh mengalami penggandaan pebuh atau penggandaan separa. Kata dasar juga boleh digandakan secara berentak iaitu berdasarkan rentak bunyi tertentu.

Dalam bahasa Melayu terdapat tiga jenis penggandaan iaitu penggandaan penuh, penggandaan separa dan penggandaan berentak.

1. Contoh:

Penggandaan Penuh Kata tunggal Penggandaan  Penuh kata berimbuhan dengan awalan Penggandaan  Penuh kata berimbuhan dengan akhiran Penggandaan  Penuh kata berimbuhan dengan apitan buku-buku pekedai-pekedai amalan-amalan persatuan-persatuan murid-murid ketua-ketua dapatan-dapatan permainan-permainan pegawai-pegawai pelatih-pelatih ajaran-ajaran kementerian-kementerian guru-guru kekasih-kekasih jualan-jualan pertandingan-pertandingan

 2.3.6 Penggandaan Separa

Penggandaan separa ialah proses menggandakan sebahagian kata dasar  sahaja. Kata dasar boleh merupakan kata tunggal ataupun kata terbitan. Berikut ialah contohnya

.(i) Penggandaan separa kata tunggal

laki--à lelaki

tikus à tetikus

siku à sesiku

(iii)         dengan awalan

kata kerja :

ber- : berkata-kata,berjalan-jalan

ter-: teresak-esak,tercengang-cengang

di-  dirisik-risik, ditanya-tanya

meN- : (a) meronta-ronta,merayu-merayu

            (b) bantu-membantu, cari-mencari

Kata adjektif:

se-à sebaik-baik,sepandai-pandai

(b) dengan akhiran

Kata nama

-an : sayur-sayuran,kenang-kenangan

Kata kerja :

-       kan : doa-doakan,tanya-tanyakan

-       -i     : amat-amati,selidik-selidiki

Kata adjektif

-       an : rindu-rinduan, mati-matian

C) dengan apitan

Kata kerja:

ber-……-an : berkasih-kasihan, bersalam-salaman

meN-…..-kan : meningi-ninggikan,memburuk-burukkan

meN…..-I : mengulang-ulangi, mengawas-awasi

di-….-kan : dimanja-manjakan,ditonjol-tonjolkan

di-…- i  : dihalus-halusi

kata adjektif :

ke-….-an : kekuning-kuningan,kebarat-baratan

3.0 Penggandaan berentak

Penggandaan berentak ialah proses menggandakan kata dasar mengikur rentak bunyi tertentu dalam kata dasar itu. Dalam penggandaan berentak. Seluruh kata dasar diganakan dan bunyi-bunyi tertentu diulang atau diubah. Terdapat tiga jenis penggandaan berentak berdasarkan pengulangan bunyi iaitu:

(i)            Penggandaan berentak pengulangan vokal

(ii)           Penggandaan berentak pengulangan  konsonan

(iii)         Penggandaan berentak  bebas

(i)Penggandaan berentak pengulangan vokal

Penggandaan yang mempunyai ciri-ciri persamaan pada bunyi-bunyi vokal tertentu dan terdapat ciri-ciri kaharmonian vokal.

(a)  Kata nama : kuih-muih,sayur-mayur, lauk-pauk

(b)   Kata kerja : cerai-berai, gotong-royong

(c)  Kata adjektif : hiruk-pikuk

(iii)         Penggandaan berentak pengulangan konsonan

       Penggandaan jenis ini mempunyai ciri-ciri persamaan pada bunyi-

       bunyi konsonan tertentu.

Contohnya:

(a)  Kata nama – batu-batan, suku-sakat

(b)  Kata kerja – mundar-mandir.huyung-hayang

(c)  kata adjektif – huru-hara, kucar-kacir

(iv)         Penggandaan berentak bebas

Penggandaan jenis ini ialah penggandaan yang tidak mengandungi ciri-ciri persamaan pada bunyi vokal atau konsonan. Contohnya:

(a)  Kata nama : anak- pinak, ipar-lamai

(b)  Kata kerja : ulang-alik

(c)  Kata adjektif : simpang-siur, remeh-temeh

4.0 Rencana dari petikan akhbar  kosmo