De Meises Dengarlah Bintang Hatiku~lirik~

PANTUN DAN MASYARAKAT MELAYU LAMA

1.0 Pengenalan

Corak hidup masyarakat dan bangsa Melayu pada zaman dahulu dicerminkan melalui pantun. Za’ba di dalam bukunya bertajuk Ilmu Mengarang Melayu (1965: 219), mengatakan bahawa penciptaan pantun merupakan puisi tertua dan milik asal kepunyaan masyarakat Melayu. Umum menyatakan bahawa pantun adalah ciptaan asli orang Melayu. Ianya bukanlah adaptasi daripada puisi-puisi Jawa, India atau Cina. Ini bermakna, pantun merupakan puisi asli yang dimiliki oleh masyarakat Melayu serta paling awal muncul berbanding puisi yang lain (Harun Mat Piah, 1989: 122).

Masyarakat Melayu lama akrab dengan alam iaitu alam tumbuhan, alam haiwan dan alam cakerawala.  Masyarakat pada masa tersebut  selalu berinteraksi dengan alam yang berada di sekeliling mereka sama ada di laut, di hutan, di bendang, di ladang dan di gunung. Harun Mat Piah (1989: 115) menjelaskan bahawa penggunaan lambang-lambang daripada alam perlu diketahui untuk memahami maksud pantun. Justeru, pantun  sering dikaitkan dengan alam semulajadi sebagai perbandingan dan perlambangan yang berfungsi sebagai sumber pengajaran dan nasihat.

Pantun dapat berfungsi dalam hampir setiap aktiviti kehidupan masyarakat Melayu

 (Jamilah Hj. Ahmad, 1993: 114). Terdapat pelbagai jenis pantun yang mempunyai tema tertentu iaitu berkait rapat dengan perasaan cinta, kasih sayang, puji-pujian, nasihat, agama, adat, telatah dan corak hidup masyarakat. Tema yang ingin diketengahkan, disisipkan dengan latar alam. Oleh sebab alam itu indah, maka unsur-unsur alam diaplikasikan di dalam setiap rangkap pantun yang disampaikan atau dicipta. Segala pengalaman hidup, pandangan hidup dan falsafah  yang terdapat dalam  pantun menggunakan latar alam. Unsur-unsur sedemikian secara tidak langsung memperlihatkan keakraban masyarakat Melayu lama dengan alam semulajadi.

2.0       Definisi Pantun

Pantun merupakan satu puisi Melayu sejati. Pantun terpendek terdiri daripada dua baris yang mempunyai ikatan berirama dan mempunyai sebutan yang sama dihujungnya. Baris-baris ini pula boleh dikumpulkan menjadi empat, enam ataupun lapan baris. Jarang terdapat pantun yang melebihi lapan baris dan pada kebiasaannya pantun terdiri daripada empat barisan.

Pantun terbahagi kepada dua bahagian sama banyak rangkapnya, iaitu bahagian pembayang dan diikuti pula dengan maksud pantun. Bahagian pembayang bagi pantun empat kerat terdiri daripada dua ayat pembayang dan dua ayat maksud, dan bagi pembayang pantun lapan kerat adalah empat ayat pembayang dan empat ayat maksud dan demikianlah seterusnya.

Pantun merupakan satu khazanah bangsa yang mempunyai nilai yang amat tinggi dalam kalangan masyarakat Melayu. Penyusunan pantun yang diolah dengan rapi dan disusun indah mengandungi seribu satu maksud yang amat mendalam, yang menjadi wadah dalam menyampaikan nasihat, sindiran, gurauan dan luahan perasaan. Setiap lagu dan ungkapan yang digunakan bukan sahaja memperlihatkan irama yang indah, tetapi juga disusun denngan begitu teliti agar pemilihan perkataan yang digunakan dapat membayangkan corak pemikiran yang kritis. Masyarakat Melayu yang amat terkenal dengan budi bahasa dan budaya ketimuran yang mementingkan “air muka” dan adab sopan telah menjadikan pantun sebagai alat kritik sosial yang amat berkesan. Penggunaan pantun sebagai satu alat kritik sosial mencerminkan satu bentuk ketekalan minda yang dimiliki oleh masyarakat Melayu yang tidak mungkin ditelan zaman.

Sesunggunhnya jelaslah bahawa pantun ialah bentuk puisi Melayu yang asli dan unik. Ia merupakan sumber khazanah dalam kehidupan masyarakat di Alam Melayu. Akalbudi orang Melayu dapat dilihat dalam pantun yang diungkapkan secara spontan dengan begitu ringkas dan padat. Ini termasuklah kebijaksanaan dan ketangkasannya menjana makna yang dalam dan mengukir gerak hati serta lukisan rasa yang indah bersama penampilan unsur-unsur alam.

3.0 Kaitan Pantun dengan  Cerminan Masyarakat Melayu Lama

Pantun Melayu  Lama merupakan cerminan atau pantulan survival masyarakat melayu lama.Berikut adalah contoh pantun yang memperlihatkan keakraban masyarakat Melayu lama dengan alam semulajadi:

Buah cempedak di luar pagar,

      Ambil galah tolong jolokkan,

Saya budak baharu belajar,

      Kalau salah tolong tunjukkan.

Penggunaan unsur  alam semulajadi seperti cempedak digandingkan dengan galah yang menjadi alat kebiasaan digunakan untuk menjolok buah-buahan. Pemilihan kata untuk kedua-dua baris pembayang dihasilkan dengan teliti sehinggakan dengan hanya menyebutnya sahaja, khalayak dapat mengetahui dan memahami bahagian maksud yang diujarkan pada baris ketiga dan keempat. Misalnya dengan hanya menyebut:

Buah Cempedak di luar pagar,

   Ambil galah tolong jolokkan;

Dalam pantun ini secara tidak langsung  mempamerkan unsur-unsur menyedari akan kelemahan dan kekurangan diri dengan harapan memohon bantuan daripada pihak lain yang lebih berkemampuan. Buah cempedak sepertimana lazimnya, bercambah dari pangkal pokok hinggalah ke dahan yang tinggi. Buah yang berada di bahagian luar pagar sudah pasti tumbuh pada bahagian yang tinggi sehingga sukar untuk dicapai menggunakan tangan. Apatah lagi sekiranya buah tersebut berada di halaman orang lain, maka perlu meminta keizinan terlebih dahulu untuk mengambilnya. Bantuan yang diminta bukan dengan tangan kosong tetapi dengan huluran galah untuk memudahkan orang yang menolong itu melaksanakannya.

Falsafah yang tersirat di sebalik pantun tersebut secara tidak langsung membawa amanat tentang kepentingan  mempunyai sifat merendah diri. Selain itu, pantun tersebut memancarkan pemikiran masyarakat Melayu lama yang amat menekankan aspek kesantunan dan budi bahasa dalam kehidupan seharian. Menurut Harun Mat Piah, 1989: 469, budi adalah berhubung erat dengan jasa kerana jasa adalah berbudi .Adalah sinonim seseorang individu dapat dianggap membuat jasa jika dia  seorang yang berbudi. Ini adalah bertepatan dengan  ajaran Islam yang menekankan hubungan baik antara sesama manusia.

klik di sini

http://teksceritabm.blogspot.com/

5.0 PENGGOLONGAN KATA

Penggolongan kata ialah proses menjeniskan perkataan berdasarkan keserupaan bentuk dan fungsi dengan anggota lain atau golongan yang sama. 

Dalam Bahasa Melayu ada empat bentuk golongan kata :

• Kata Nama
• Kata Kerja
• Kata Adjektif / Sifat
• Kata Tugas

 

5.1 Kata Nama

Kata nama menunjukkan nama benda, nama orang, nama tempat dan nama perkara. Kata nama ialah sejumlah perkataan yang boleh menjadi unsur inti bagi binaan frasa dan lazimnya perkataan demikian menamakan orang, tempat, benda atau konsep. 

Kata nama boleh dikelompokkan kepada tiga jenis :  

·         Kata Nama Am

·         Kata Nama Khas

·         Kata Ganti Nama

5.1.1 Kata Nama Am

Kata nama yang merujuk kepada benda-benda atau perkara yang umum sifatnya. Kata nama am boleh dibahagikan kepada dua jenis iaitu kata nama am konkrit dan kata nama am abstrak.

Kata Nama Am

Kata nama yang merujuk kepada benda-benda atau perkara yang umum sifatnya.

Contohnya :

Benda : pohon,kereta,meja

Perkara : iklim,roh,udara,nafas

Konsep: kedamaian,perpindahan,keadilan

Kata nama am juga  boleh dibahagikan kepada kumpulan – kumpulan kecil berdasarkan ciri makna perkataannya, iaitu :

·         Hidup atau tak hidup

·         Manusia atau bukan manusia

·         Institusi atau bukan institusi

·         Konkrit atau abstrak

·         Berbilang atau tak berbilang

Asraf (2007) menjelaskan bahawa kata nama am boleh digunakan untuk :

·         Sesuatu yang bernyawa seperti manusia, haiwan dan tumbuh-tumbuhan

·         Sesuatu yang tidak bernyawa atau tidak hidup, iaitu benda, tempat dan sebagainya.

Bagi tujuan analisis, kata nama am hanya dibahagikan kepada dua bahagian iaitu :

·         Hidup (manusia dan bukan manusia)

·         Tak hidup ( Institusi, bukan institusi, konkrit, abstrak, berbilang, dan tak berbilang)

Contoh kata nama am hidup manusia dalam rencana ini ialah :

Lelaki,ibu,masyarakat,pemuda,wanita,manusia pelancong,pakar sejarah,pemandu

Contoh kata nama am hidup bukan manusia dalam rencana ini ialah

Nelayan,batu,gua,kapal,laut,darah.air dan sebagainya.

Kata nama am tak hidup institusi:

 Kata nama am tak hidup institusi terdiri daripada perkataan yang merujuk badan atau institusi yang bersifat tidak hidup tetapi mendukung makna kata nama am. Kata nama ini boleh dikenalpasti melalui kehadiran perkataan kepada dan daripada sebelum kata nama institusi .

Contoh dalam rencana ini ialah :

Jurnal

……ketamadunan manusia telah berkembang di nusantara ketika itu,” katanya kepada Jurnal.  (14: 2)

Kata nama am tak hidup bukan institusi konkrit

Kebanyakan kata nama am jenis ini merujuk kepada tempat. Contoh  dalam rencana ialah  gua,laut,sungai

Kata nama am tak hidup bukan institusi abstrak berbilang

Kata nama jenis  ini merujuk benda atau perkara yang tidak hidup,bukan institusi  dan abstrak sifatnya tetapi boleh dibilang, yakni dapat disertai oleh kata bilangan. Contoh  dalam rencana ini ialah:

lokasi

          ……..  satu kejadian boleh berlaku di tiga lokasi?” katanya.  ( 16 : 4)

Kata nama am tak hidup bukan institusi abstrak tak berbilang

Contoh dalam rencana ini ialah:

magis, hakisan,dosa,tarikan,pelik,mitos , kebenaran.

Contoh ayat dalam rencana ini ialah :

“Ia kemudian dimasukkan unsur komersial seperti magis bagi mencantikkan lagi cerita.“ (16: 2)

5.1.2 Kata Nama Khas

Kata nama yang merujuk kepada nama sesuatu benda yang khusus dan ejaannya berpangkalkan huruf besar. Ia terbahagi kepada tiga :

•   Kata nama khas hidup manusia

•   Kata nama khas hidup bukan manusia

•   Kata nama khas tak hidup

Contoh  Kata Nama Khas Hidup Manusia dalam rencana ini ialah:

•   Si Tanggang, Malin Kundang,Nakhoda Manis,Hadrian Sanie, Profesor Mohd. Shafeea Leman.Prof. Madya Datuk Dr. Mohamad Ali Hassan

•   Profesor Datuk Dr. Ramlah Adam, dan Melayu Nusantara

Kata Nama Khas Hidup Bukan Manusia

•   (tidak ada  dalam rencana ini )

Kata Nama Khas Tidak Hidup  yang terdapat dalam rencana ini ialah :

Kumpulan Teras Warisan Geologi Malaysia ,Pantai Air Manis,Kota Padang,Malaysia,Indonesia, Brunei dan Jurnal.

5.1.3 Kata Ganti Nama

Kata ganti nama terbahagi kepada :

i)             Kata ganti nama tunjuk ialah kata ganti nama yang berfungsi menunjuk pada sesuatu perkara atau benda. Terdapat hanya dua kata ganti nama tunjuk, iaitu itu untuk menunjuk pada yang jauh, dan ini untuk menunjuk pada yang dekat.

ii)            Kata ganti nama tunjuk tempat pula terdiri daripada sini (menunjuk arah dekat) ,situ menunjukkan pada arah yang  agak jauh dan sana (arah jauh)

Kata  ganti nama tunjuk dalam petikan yang dikaji ialah:

Kata ganti nama tunjuk

·    itu (Perenggan   2   baris  6  ) ·    ini (Perenggan    7    baris 1  ) ·    situ

iii)           Kata ganti nama diri ialah kata nama yang menjadi pengganti sesuatu benda, perkara atau manusia. Kata ganti nama diri terbahagi kepada dua kumpulan, iaitu:

·         Kata ganti nama diri tanya – jenis kata yang berfungsi menanyakan hal benda, perkara atau manusia. Terdapat tiga bentuk kata ganti nama diri tanya, iaitu siapa yang merujuk orang, apa yang merujuk benda atau perkara, dan mana yang merujuk benda dan orang.

Kata ganti nama diri tanya

(tiada dalam teks)

·         Kata ganti nama diri orang – jenis ganti nama yang merujuk kepada manusia yang terdiri daripada tiga kategori iaitu orang pertama, orang kedua dan orang ketiga.

Kata ganti nama diri orang	Contoh
Pertama	kita  (perenggan 21 baris 1)
Kedua	anda (perenggan 6 baris 1)
Ketiga	dia (perenggan 2 baris 2) mereka (perenggan 9 baris 2) ia (perenggan 10 baris 4)

 

Pembentukan Kata Nama

 Terdapat empat bentuk kata nama iaitu

v  Kata nama tunggal

v  Kata nama terbitan

v  Kata nama majmuk

v  Kata nama ganda

 Kata nama tunggal dalam petikan ini

Ibu, kapal, laut, batu

Kata nama terbitan

 Pemandu, pemuda

Kata nama majmuk

Pakar sejarah

Kata nama ganda

 Contoh kata nama ganda dalam petikan ialah  batu-batu,celah-celah.

7.3 Aspek Imbuhan Kata Nama

Terdapat empat jenis imbuhan yang membentuk kata nama iaitu:

awalan kata nama, akhiran kata nama,apitan kata nama dan sisipan kata nama

Contoh awalan kata nama dalam rencana ialah

(a) peN-,perjalanan,penambahan

(b) pe – pemuda,pelancong, pemandu

(c) peR- persamaan , perkampungan

(d) ke- ketua

(e) juru – tidak ada dalam petikan

Akhiran kata nama   –an .

Contohnya dalam  rencana  ini ialah:

ribuan

Apitan Kata Nama.

Terdapat empat apitan kata nama iaitu:

(a) peN-….-an

Contoh dalam petikan ialah pembentukan,pembalasan

(b) pe-……..-an

Tiada contoh kata nama  pe……an dalam petikan ialah

© peR-…..-an

Contoh dalam petikan  perubatan,persamaan ,perpustakaan

(d) ke-……- an

Contoh dalam petikan ialah kebenaran,kejadian

Sisipan Kata Nama

Terdapat tiga sisipan kata nama, iaitu :

(a) –el-        (b) –er-      (c) –em-

      Tiada kata sisipan  kata nama dalam  petikan ini.

5.2 Kata Kerja

Kata kerja ialah perkataan yang menjadi inti  bagi binaan atau konstruksi frasa kerja. Frasa kerja terdiri daripada kata kerja yang boleh disertai  beberapa unsur lain seperti kata bantu, objek, pelengkap, ayat komplemen  dan keterangan.

5.2.1 Penggolongan Kata Kerja

Kata kerja boleh dibahagikan kepada dua iaitu   :

i)             Kata Kerja aktif

ii)            Kata Kerja pasif

Kata kerja aktif ialah kata kerja yang hadir dalam ayat aktif iaitu ayat yang mengutamakan subjek asal  sebagai judul atau  yang diterangkan.

Kata kerja aktif terbahagi kepada dua jenis iaitu:

(i)            Kata kerja aktif tak transitif

(ii)          Kata kerja aktif transitif

5.2.1 .1 Kata Kerja aktif tak transitif

Kata Kerja aktif tak transitif tanpa pelengkap

Kata kerja aktif tak transitif tanpa pelengkap ialah kata kerja yang boleh berdiri tanpa objek atau penyambut . Contoh dalam rencana ini ialah

“Malangnya, tiada dokumen rasmi yang mengesahkan kejadian itu walaupun pada masa itu tamadun manusia sudah berkembang.  (13: 2)

Perkataan berkembang ialah kata kerja aktif tak transitif tanpa pelengkap ialah kata kerja yang boleh berdiri  sendiri, tanpa pergantungan pada unsur lain untuk melengkapkan makna atau maksud ayat.

5.2.1 .2  Kata kerja aktif  tak transitif berpelengkap  

Kata kerja aktif  tak transitif berpelengkap  ialah kata kerja yang mesti diikuti oleh pelengkap untuk menyempurnakan maksud ayat.

.

Dalam rencana ini contoh kata kerja aktif  tak transitif berpelengkap   ialah  diceritakan

Ramlah memberitahu, kisah Si Tanggang hanya diceritakan secara lisan (15: 1)

Dalam ayat di atas perkataan yang dicondongkan ialah kata kerja aktif tak transitif, sementara unsur yang mengikutinya  iaitu secara lisan  ialah pelengkap. Sekiranya pelengkap digugurkan, ayat yang terhasil tidak sempurna. Contohnya- Ramlah memberitahu, kisah Si Tanggang hanya diceritakan.

Contoh lain ialah

      Gua Gelap di Batu Caves dikatakan menjadi  tempat mengalirnya darah

      Si   Tanggang. ( 5:2 )

      Sekiranya pelengkap digugurkan, ayat tidak sempurna. Contohnya:

      Gua Gelap di Batu Caves dikatakan menjadi.  

 Unsur-unsur yang menjadi pelengkap ini boleh terdiri daripada beberapa jenis iaitu kata adjektif, frasa sendi nama dan kata nama.

Kata Kerja aktif transitif  ialah kata kerja yang mengandungi objek yang terdiri daripada frasa nama untuk melengkapkan maksudnya.

Contoh Kata kerja aktif transitif  dalam rencana ialah:

merantau,mengikut,mencari,menjenguk,menyedihkan, ,menyumpah,

mengalir, menguatkan, menunjukkan,memasuki, memegang, mempunyai, mengakibatkan mengandungi, menukarkan, mengesahkan, melibatkan,memberitahu,mencari,mencantikkan, ,menyebut,melakukan,menguji,menyerupai,membentuk, menambah,mengukir dan menyamai.

5.2.2  Kata Kerja Pasif

Kata kerja Pasif  ialah kata kerja yang terhasil daripada proses transformasi atau perubahan ayat aktif menjadi ayat pasif. Contohnya iala

disumpah,dikenali,dipanggil,dihalau,dikatakan,ditemui,diceritakan,

disumpah,dibentuk,diceritakan,digambarkan,dikatakan,ditemui,

dibuktikan dan didakwa

5.2.3  Pembentukan Kata Kerja

Kata kerja dalam bahasa Melayu terdiri daripada empat bentuk iaitu

(1)Kata Kerja Tunggal

-Kata kerja Tunggal- kata kerja yang terbentuk tanpa imbuhan

Contoh  ayat dalam rencana yang dipilih ialah  ….Lebih menyedihkan, si ibu yang datang ke kapal tersebut untuk mencari Si Tanggang.  (2:5)

(2) Kata Kerja Terbitan

Kata kerja  terbitan ialah- terhasil daripada proses pengimbuhan.

5.2.3.1  Awalan Kata Kerja

Awalan yang membentuk kata kerja terbitan dalam bahasa Melayu ialah

awalan meN. Awalan MeN- ialah awalan yang membentuk kata kerja aktif sama ada transitif tau tak transitif. Awalan ini mempunyai empat varian bergantung pada huruf pertama kata dasar yang bercantum dengannya iaitu me,mem,men, dan meng-

meN- menjadi me apabila bergabung dengan kata dasar yang bermula dengan huruf m,n,ny,r,l,w dan y.

Contoh dalam rencana ialah  : merantau,   menyebut , melakukan.

Termasuk juga  kata dasar yang bermula dengan huruf p,t,k dan s

Contoh dalam rencana ialah:

menyerupai-  (kata dasar-serupa)

menyamai- (kata dasar-sama)

menarik-(kata dasar- tarik)

memegang –(kata dasar- pegang)

meN- menjadi mem apabila diimbuhkan pada kata dasar yang bermula huruf b dan perkataan  pinjaman yang bermula huruf f,p dan v. Dalam rencana ini  contohnya ialah memberitahu- (kata dasar-beritahu)

meN menjadi men apabila diimbuhkan pada kata dasar yang bermula dengan huruf d,c,j,sy dan z serta perkataan pinjaman yang bermula dengan huruf t dan s. Contoh dalam rencana ialah:

mencari,menjenguk, mencantikkan

meN-menjadi meng-apabila digabungkan dengan kata dasar yang bermula dengan huruf g,gh,kh dan h,dan a,e,i,o dan u (bunyi vokal)

termasuk gugus konsonan yang bermula dengan huruf k.

menguatkan,mengalir,

Awalan meng menjadi menge apabila diimbuhkan pada kata dasar yang mempunyai satu suku kata baik perkataan Melayu ataupun kata pinjaman.

mengesahkan

Aspek makna awalan meN

Kata kerja yang terbentuk daripada awalan meN- ialah kata kerja yang mendukung maksud :

a)melakukan sesuatu

Contoh dalam rencana ialah merantau, mengikut, menjenguk

b)menyatakan keadaan

Contoh dalam rencana ialah menyedihkan

Awalan beR-  yang terdapat dalam rencana yang dipilih:

Awalan ber juga membentuk kata kerja sama ada bersifat  tak transitif yang memerlukan pelengkap atau tidak memerlukan pelengkap.

a)Bentuk awalan ber

Awalan ber yang digabung dengan per kataan kerja, r digugurkan sebagai kekecualian

Contoh- bekerja

Awalan ber digabung pada kata dasar daripada empat golongan kata nama,katakerja,kata adjektif dan kata tugas.

Awalan ber dengan kata nama

Contoh- berwarna

Contoh dalam rencana ialah:

berbentuk   ,berlabuh,berbuat,berwarna,berkembang,berlaku,berbeza

Awalan ber dengan kata adjektif

tiada dalam petikan

Awalan ber dengan kata tugas

bersatu

Awalan kata kerja beR tak transitif tanpa pelengkap

• berlabuh, berubah,berlaku,berkembang dan berbeza

Awalan kata kerja beR tak transitif berpelengkap dalam rencana ialah

berwarna merah

berbentuk manusia

bekerja sebagai

Aspek makna awalan ber dalam rencana ialah:

a) memberi makna melakukan perbuatan

Contohnya ialah bekerja

b) pengertian refleksif – tidak ada  dalam rencana

c)perbuatan bersalingan- – tidak ada  dalam rencana

Awalan ber yang digabung dengan kata nama

Awalan ber yang membawa erti mempunyai

Contoh  perkataan berwarna maksudnya mempunyai warna

Awalan ber y ang membawa pengertian memakai - tiada dalam petikan

Awalan ber yang membawa pengertian mengerjakan/mengusahakan

Contoh nya ialah : berlabuh,berlaku

Awalan ber  dalam rencana  yang membawa pengertian menghasilkan ialah perkataan berubah dan  berkembang

Awalan ber   yang membawa pengertian meminta bantuan tidak ada  dalam rencana ini

Awalan ber yang digabung dengan kata adjektif

a)Membawa pengertian dalam keadaan- tidak ada  dalam rencana

b)Membawa pengertian memperoleh - tidak dalam rencana

a) Membawa pengertian menjadi  atau menunjukkan bilangan dalam kumpulan

 Contohnya perkataan bersatu

Awalan teR-

Awalan ter digabung dengan kata dasar daripada golongan kata kerja baik kata ,kerja transitif  atau kata kerja tak transitif dan kata nama.

,terletak -kata kerja transitif

tersebut-kata kerja tak transisitif

 terdampar- kata kerja tak transitif

kata nama-tiada dalam rencana

Aspek makna awalan teR

1)Pengertian tak sengaja

Tiada dalam rencana

2)teR-pengertian keupayaan

Tiada dalam rencana

3)teR-pengertian dalam keadaan tersedia

Terdampar,terletak,tersebut

Awalan di ialah awalan yang digabungkan dengan kata dasar untuk

membentuk kata kerja pasif bagi ayat yang subjek asalnya terdiri daripada

pelaku orang ke tiga.

Bentuk awalan di-

disumpah,dikenali, dipanggil,dihalau,dikatakan,ditemui,diceritakan,disumpah

dibentuk,diceritakan,digambarkan,dibuktikan,  dan didakwa,

Golongan kata yang dapat bergabung dengan awalan di

a)Kata kerja

disumpah,dikenali, dipanggil,dihalau, ditemui,diceritakan,disumpah

dibentuk,diceritakan,digambarkan, dibuktikan, didakwa,

b)Kata nama

Kebanyakan kata nama yang berawalan di menerima akhiran

-kan dan –i untuk menjadikannya kata kerja transitif

Contohnya ialah perkataan dikatakan,dibuktikan,disebabkan,dikenali

Jenis kata kerja berawalan di

Kata kerja yang dibentuk oleh awalan di ialah kata kerja pasif yang  subjek asalnya terdiri daripada orang ke tiga . Contohnya ialah

disumpah menjadi batu oleh ibunya

dihalau oleh anaknya

Awalan mempeR

Ialah awalan pembentuk kata kerja yang wujud hanya dalam satu bentuk iaitu mempeR. Bentuk ini berubah menjadi diper- dalam ayat pasif.

Golongan kata yang dapat bergabung dengan awalan memper-

mempeR- digabung dengan kata nama menjadi  kata memperisterikan

Apitan memper....-kan dengan kata nama membawa maksud kuasatif

memperisteri-maksudnya menjadikan  seseorang itu isteri

dipeR- digabung dengan kata tugas - tiada dalam  rencana

Imbuhan lain yang terdapat dalam rencana ini ialah :

Imbuhan teR- yang  terdapat dalam rencana ialah:

tersebut,terletak, terdampar

Imbuhan di -  yang terdapat dalam rencana dipilih

disumpah,dikenali, dipanggil,dihalau, dikatakan,ditemui,diceritakan,disumpah

dibentuk,diceritakan,digambarkan,dikatakan, ditemui,dibuktikan, didakwa.

Imbuhan mempeR-

memperisterikan

Imbuhan  dipeR-  tidak ada dalam rencana

5.3 Kata Adjektif 

Kata adjektif ialah sejumlah perkataan yang boleh menjadi unsur inti dalam binaan frasa adjektif. Ia boleh dikenal pasti dan dibezakan dari kata nama atau kata kerja dengan cirinya yang boleh didahului atau diikuti oleh kata penguat. Kata sifat menceritakan sifat benda (kata nama) dan sifat perbuatan (kata kerja). Kata sifat dalam Bahasa Melayu dibahagikan kepada sembilan berdasarkan kriteria makna. 

5.3.1 Kata adjektif sifat

 Kata adjektif sifat terdiri daripada perkataan yang memberi pengertian sifatan atau keadaan sebagai unsur keterangan nama

Contoh kata adjektif sifat/ keadaan dalam rencana ini ialah

sombong,cantik,miskin

Contoh  ayat dalam rencana : Si Tanggang yang telah memperisteri  seorang wanita cantik dikatakan berbuat begitu kerana malu mempunyai ibu yang miskin (3:1)

5.3.2 Kata adjektif warna

Kata adjektif warna  ialah perkataan yang membawa pengertian warna sebagai unsur keterangan nama. Contoh dalam rencana ini ialah merah, oren

Contoh dalam  : Adunan air dan batu berwarna merah (6:2)

5.3.3 Contoh Kata adjektif ukuran

Kata adjektif ukuran ialah perkataan yang membawa pengertian ukuran sebagai unsur keterangan nama misalnya tebal,kecil,besar dan sebagainya . Tidak ada kata adjektif ukuran dalam rencana ini.

5.3.4Kata adjektif bentuk

Kata adjektif bentuk  ialah perkataan yang membawa pengertian rupa bentuk  sebagai unsur keterangan nama. Tidak ada kata adjektif bentuk dalam rencana ini.

5.3.5Kata adjektif waktu

Kata adjektif waktu ialah  perkataan yang membawa pengertian konsep masa  sebagai unsur keterangan nama seperti kata baharu,lampau,lewat  dan lain-lain. Tidak ada contoh dalam rencana ini ialah 

5.3.6 Kata adjektif jarak

Kata adjektif jarak  ialah jenis perkataan yang membawa pengertian konsep ruang  antara dua bentuk atau keadaan penerang kata  nama. Contoh dalam rencana ini ialah. Antara contohnya ialah jauh, rapat, hampir dan dekat.

  Contoh dalam rencana ini  ialah :

.“Lagipun versi kisah Si Tanggang di ketiga-tiga negara ini hampir sama (16:2)

5.3.7Kata adjektif cara

Kata adjektif cara  ialah perkataan yang membawa pengertian keadaan kelakuan atau ragam  sebagai penerang kata nama.Contohnya ialah cepat, deras,selalu dan sebagainya.

Tidak ada contoh yang terdapat dalam rencana ini.

5.3.7 Kata adjektif perasaan

Kata adjektif perasaan  ialah jenis perkataan yang membawa pengertian konsep perasaan  sebagai penerang kata nama dan diikuti oleh kata sendi nama.   Contoh dalam rencana ini ialah malu, kecewa,hairan

Ayat dalam rencana :…kerana malu mempunyai ibu yang miskin ( 3 : 2)

5.3.8 Kata Adjektif Pancaindera

Kata Adjektif Pancaindera ialah perkataan yang membawa pengertian  konsep rasa, pandang, dengar,bau,sentuh,atau gabungan kelima-lima indera sebagai penerang kata nama

Contoh deria rasa  ialah masam.  Tiada contoh   deria rasa dalam rencana  ini.

Deria pandang, contohnya molek. Contoh dalam rencana ialah cantik

Contoh ayat:Si Tanggang yang telah memperisteri  seorang wanita cantik (3:1)

Deria bau , contohnya ialah harum.  Tiada contoh dalam rencana ini

Deria sentuh  ialah seperti perkataan  licin.  Tidak ada kata adjektif deria sentuh dalam rencana ini.

5.4 Kata Tugas 

Kata tugas ialah perkataan yang tergolong ke dalam golongan kata yang bersifat pelbagai jenis atau heterogen, iaitu tidak boleh menjadi unsur bagi frasa-frasa endosentrik : frasa nama, frasa kerja, dan frasa adjektif. Kata-kata tugas hadir dalam ayat, klausa, atau frasa untuk mendukung sesuatu tugas sintaksis tertentu, sama ada sebagai penghubung, penerang, penentu,penguat, pendepan, pembantu, penegas, penafi, pembenar, pemeri, atau tugas-tugas lain.

Maka kata tugas dapat dikategorikan kepada jenis-jenis berikut :

1.    Kata hubung

2.    Kata seru

3.    Kata tanya

4.    Kata perintah

5.    Kata pangkal ayat

6.    Kata bantu

7.    Kata penguat

8.    Kata penegas

9.    Kata nafi

10. Kata pemeri

11. Kata sendi nama

12. Kata arah

13. Kata bilangan

14. Kata adverba

15. Kata pembenar

16. Kata penekan

17. Kata pembenda

5.4.1 Kelompok Dasar Kata Tugas

Untuk memudahkan analisis petikan ini atau penghuraian bagi teks petikan, kata tugas boleh dikelompokkan kepada 4 kelompok iaitu kata penyambung ayat,kata praklausa,kata prafrasa dan pasca cata dan kata pasca kata. Tiap-tiap kelompok mengandungi jenis-jenis kata tugas tertentu seperti yang berikut:

(i) Kata penyambung ayat terdiri daripada satu jenis kata tugas iaitu kata hubung. Kata hubung terdiri daripada dua jenis iaitu kata hubung gabungan dan kata hubung pancangan

o   Kata hubung pancangan:

§  Keterangan

§  Komplemen

§  Relatif

(ii)Kata praklausa

o   Kata seru

o   Kata tanya

o   Kata perintah

o   Kata pembenar

o   Kata pangkal ayat

(iii) Kata prafrasa dan pascafrasa

o   Kata bantu

o   Kata penguat

o   Kata penegas

o   Kata nafi

o   Kata pemeri

o   Kata sendi nama

o   Kata arah

o   Kata bilangan

o   Kata adverba

(iv) Kata pascakata

o   Kata penekan

o   Kata pembenda

5.5 Kata penyambung ayat

5.5.1 Kata hubung gabungan

Contoh kata hubung gabungan dalam rencana ialah dan,kemudian, sambil , tetapi.

Penggunaan dalam rencana:

Malangnya, selepas kaya dia berubah menjadi sombong dan langsung tidak menjenguk ibunya

Hadrian Sanie, 42, sambil menunjukkan batu berwarna merah seperti darah beku manusia.   (Perenggan 7 baris 2)

Ia bukan darah tetapi kesan perubahan kimia batu itu,” ujarnya.  (10:4)

5.5.2 Kata hubung pancangan

Kata hubung pancangan ialah jenis kata hubung yang menyambung klausa tak setara atau klausa pancangan pada klausa utama atau klausa induk. Kata hubung panangan terbahagi kepada tiga jenis iaitu

(i)            Kata Hubung Pancangan  relatif

(ii)                 Kata hubung pancangan komplemen

(iii)         Kata hubung pancangan keterangan

(i)            Kata hubung pancangan relatif:

 Kata hubung  pancangan relatif ialah perkataan yang berfungsi menghubungkan klausa utama dengan klausa kecil yang lain.Bentuk kata hubung jenis ini ialah yang

 Contoh kata hubung pancangan relatif  dalam rencana ialah :

Batu itu kelihatan seperti seseorang sedang meniarap di celah-celah serpihan kapal yang pecah (11:3)

Selepas itu, kita bandingkan usia batu itu dengan usia cerita lisan yang diceritakan dari mulut ke mulut sejak berzaman lalu itu (21: 1)

(ii)Kata hubung pancangan komplemen 

Kata hubung pancangan komplemen  yang biasa digunakan ialah untuk  dan bahawa.   Dalam rencana ini tidak terdapat penggunaan perkataan bahawa. 

  (iii)Kata hubung pancangan keterangan  

Kata hubung pancangan keterangan   berfungsi menghubungkan klausa yang menjadi keterangan pada klausa utama. 

Antara contoh kata hubung pancangan  keterangan  dalam rencana ini ialah kerana,walaupun,untuk,semasa

Contoh  kata hubung pancangan  keterangan dalam rencana ini ialah :

semasa kapalnya berlabuh di kampung ibunya (2:4)

Lebih menyedihkan, si ibu yang datang ke kapal tersebut untuk mencari Si Tanggang ( 2 : 5)

Si Tanggang yang telah memperisteri  seorang wanita cantik dikatakan berbuat begitu kerana malu mempunyai ibu yang miskin. ( 3: 2)

Walaupun tidak seratus-peratus tepat, proses hakisan yang disebabkan faktor semula jadi seperti angin dan air boleh membentuk objek (22:1)

Malah mereka takut untuk memegang air dan batu tersebut,” kata Handrian. (8:4)

5. 5.3 Kata praklausa

Bentuk-bentuk kata yang tergolong sebagai kata pra klausa ialah

Sejumlah perkataan yang terletak perkataan yang terletak dihadapan klausa iaitu yang terdiri daripada :

Ø  kata seru : berfungsi melahirkan pelbagai bentuk ayat yang menunjukkan perasaan. Contoh : aduh, cis, aduhai, amboi.

Ø  kata tanya : untuk menanyakan sesuatu atau menyoal sesuatu. Contoh : mengapa , berapa, bila, bagaimana.

Ø  Kata perintah : perkataan yang bertujuan menimbulkan sesuatu tindak balas. Ia diucapkan dengan nada perintah, arahan, larangan, silaan atau permintaan. Contoh : jangan, usah, sila, jemput, minta, tolong.

Ø  Kata Pembenar : perkataan yang mengesahkan sesuatu pertanyaan. Contoh : ya, benar, betul.

Hanya terdapat kata tanya dalam rencana ini. Contohnya ialah :

Bagaimana seorang individu atau satu kejadian boleh berlaku di tiga lokasi?” katanya .  ( 16 : 3)

Kata Pangkal ayat : perkataan yang  hadir di bahagian hadapan ayat yang menjadi penanda kesinambungan ayat dalam wacana. Contoh : hatta, maka, syahdan, adapun, alkisah. Tidak ada kata pangkal ayat dalam rencana ini.

5. 5.4 Kata Prafrasa

Ialah perkataan yang hadir sebelum frasa

-Kata bantu

Kata bantu aspek iaitu kata yang menimbulkan suasana perbezaan masa. Contohnya telah,masih,akan

Dalam rencana ini kata bantu aspek  yang digunakan ialah  telah  

Ayat : Lebih menyedihkan, si ibu yang datang ke kapal tersebut  untuk            mencari Si   Tanggang telah dihalau oleh anaknya itu.  ( 2:4)

Kata bantu ragam ialah kata yang menerangkan perasaan yang berkait dengan perbuatan yang dilakukan seperti hendak,mesti,boleh dapat,mungkin ,enggan dan patut.

Contoh dalam rencana ini ialah  mungkin

Kisah Si Tanggang itu mungkin benar berikutan penemuan batu berbentuk manusia dan kapal di tiga negara iaitu Malaysia, Indonesia dan Brunei. (12:4)

5.5.5 Kata Penguat

Terdapat tiga jenis kata penguat  iaitu kata penguat hadapan,kata penguat belakang dan kata penguat bebas

5.5.5.1Kata Penguat Hadapan

Contoh kata penguat hadapan ialah paling, terlalu,kurang,cukup dan makin. Dalam rencana ini  tidak terdapat kata penguat hadapan.

5.5.5.2 Kata Penguat Belakang

Contoh kata penguat belakang ialah sekali,benar,betul,nian.

Dalam rencana ini terdapat kata penguat belakang iaitu benar

Contoh dalam ayat ialah - Katanya, kisah Si Tanggang itu mungkin benar berikutan penemuan batu berbentuk manusia dan kapal di tiga negara iaitu Malaysia, Indonesia dan Brunei. (12:3)

5.5.5.3 Kata Penguat Bebas 

Contoh kata penguat bebas  ialah amat,sangat dan sungguh. Contoh dalam rencana ini ialah  kata  amat

Menurut pakar sejarah, Profesor Datuk Dr. Ramlah Adam, kisah Si Tanggang amat dekat dengan budaya masyarakat Melayu di Malaysia. (12: 2)

5.5.5.4 Kata Penegas

Kata penegas disebut juga sebagai partikel atau kata penyerta. Terdapat dua kata penegas iaitu

(i)            Yang menegaskan hanya frasa prediket  atau bahagiannya.  

     Contohnya :  - kah. -tah dan –lah

Tidak ada  partikel dalam rencana ini

(ii)Yang menegaskan kedua-dua bahagian ayat iaitu frasa nama sebagai subjek atau bahagiannya atau frasa prediket atau bahagiannya. Contohnya juga,jua,pun, sahaja, lagi dan memang.

Contoh  penggunaan kata penegas sahaja  dalam rencana ini  ialah  :

Ramlah turut menyebut, konsep pembalasan dosa dalam Islam bukan di akhirat sahaja (18:3)

5.5.5.5 Kata  Nafi

Kata Nafi : perkataan yang menjadi unsur nafi frasa frasa predikat iaitu frasa nama, frasa kerja,frasa adjektif dan frasa sendi nama. Ada dua bentuk kata nafi : bukan dan tidak.

Kata nafi bukan digunakan menjadi unsur frasa nama dan frasa sendi nama. Dalam rencana ini contohnya ialah:

Ayat : Ramlah turut menyebut, konsep pembalasan dosa dalam Islam bukan di akhirat sahaja(     )

Kata nafi tidak pula ialah unsur naïf bagi frasa kerja dan frasa adjektif.

Tidak terdapat kata nafi tidak dalam rencana ini.

5.5.5.6 Kata Pemeri

Kata Pemeri ialah  unsur yang menjadi pemeri hal atau perangkai antara subjek dengan frasa-frasa utama dalam predikat. Contoh : adalah,  dan ialah.

Penggunaan kata pemeri ialah hadir di hadapan frasa nama. Contoh dalam rencana ialah

Menurut mitosnya, Si Tanggang ialah seorang pemuda miskin yang merantau mengikut sebuah kapal bagi mencari kekayaan (2:1)

Kata pemeri adalah hadir di hadapan frasa adjektif dan frasa sendi nama.

Tidak terdapat kata pemeri adalah dalam rencana ini.

5.5.5.7 Kata Sendi Nama

Kata Sendi Nama : kata yang terletak  di hadapan frasa sendi nama. Kata sendi nama sentiasa hadir di hadapan perkataan yang diterangkan olehnya. Contoh : di, ke, dari, demi, tentang, seperti,bagi, terhadap.

di celah-celah serpihan kapal (11:3)

Hadrian telah bekerja sebagai pemandu pelancong Gua Gelap sejak lima tahun (8:1)

mengikut sebuah kapal bagi mencari kekayaan (2: 2)

Batu itu kelihatan seperti seseorang sedang meniarap di celah-celah serpihan kapal yang pecah (11:3)

Adunan air dan batu berwarna merah seperti menguatkan mitos Si Tanggang. ( 6: 2)

5.5.5.8 Kata Arah

Kata  Arah : sejumlah perkataaan yang hadir sebelum frasa nama, lazimnya hadir sesudah perkataan sendi nama untuk menunjukkan hala atau jurusan. Contoh : atas, bawah, tepi, antara.

Contoh  kata arah dalam rencana ini ialah

       manakala di Brunei, ia terletak di tepi laut Jong Batu.  (4:3)

5.5.5.9 Kata Bilangan

Kata Bilangan : sejumlah perkataan yang menjadi penerang jumlah pada frasa nama. Contoh : dua puluh, segala, semua, para,banyak, masing-masing.

(1) Kata bilangan yang menunjukkan jumlah yang tentu sifatnya disebut bilangan kardinal.

Contoh dalam rencana ini ialah:

Hadrian telah bekerja sebagai pemandu pelancong Gua Gelap sejak lima tahun lalu

Di Pantai Air Manis pula, yang terletak kira-kira tujuh kilometer dari Kota Padang, Sumatera…(11: 1)

(2)Kata bilangan yang menunjukkan bilangan tak tentu. Contoh segala.semua,banyak,sedikit.

Contoh dalam rencana ini ialah:

perjalanan ceritanya banyak berkisar mengenai…(17:3)

(3) Kata bilangan yang membawa maksud himpunan. Contoh beratus-ratus,ketiga-tiga,berabad-abad.

Contoh dalam rencana ini ialah:

Lagipun versi kisah Si Tanggang di ketiga-tiga negara ini hampir sama. (16:2)

…diceritakan dari mulut ke mulut sejak berzaman lalu itu,” terang Ali (21:2)

(4) Kata bilangan yang membawa maksud pisahan.Contohnya  masing-masing,setiap,tiap-tiap dan sebagainya.

Contoh dalam rencana (info foto) : Batu  Malin Kundang berbentuk manusia di Pantai Air Manis, Padang, Sumatera Barat menarik ribuan pelancong setiap tahun.

(5) Kata bilangan yang membawa maksud pecahan.Contohnya setengah,sepertiga,seperempat,dua pertiga dan sebagainya. Contoh dalam rencana ini ialah:

 “Walaupun tidak seratus-peratus tepat, proses hakisan yang disebabkan faktor semula jadi seperti angin dan air boleh membentuk objek seperti manusia, haiwan atau benda tertentu. (22:2)

5.5.5.10 Kata Adverba

Kata adverba ialah perkataan yang menerangkan kata kerja,kata adjektif,kata nama,dan frasa sendi nama dari segi cara,masa dan tempat.

Bentuk kata adverba dapat digolong kepada 4 bentuk

¨      Kata adverba jati

¨      Kata adverba yang asalnya kata adjektif

¨      Kata adverba yang asalnya kata kerja

¨      Kata adverba gandaan

a)Kata adverba jati  berfungsi sebagai penerang kepada golongan kata yang terdiri daripada kata kerja dan frasa kerja, kata adjektif dan frasa adjektif atau frasa sendi nama yang tidak termasuk dalam mana-mana golongan kata lain. Contohnya semalam,kelmarin,saling, kadang kala,demikian,nanti,sekali gus,dahulu, barangkali.

Dalam rencana ini kata adverb jati yang terdapat ialah  kata  dahulu

Kisah Si Tanggang itu diceritakan dari mulut ke mulut sejak dahulu lagi. (8:2)

Kadangkala manusia sendiri mungkin menambah dan mengukir batu-batu tersebut supaya menyamai rupa manusia,” katanya. (23:1)

b) Kata adverba yang asalnya kata adjektif yang  berfungsi sebagai penerang kepada kata kerja,kata adjektif,atau frasa sendi nama, Contohnya  perkataan yang dicetak miring seperti mengalir lesu,bertiup kencang, hampir terjatuh.

Contoh dalam rencana ini ialah

Seperti darah beku manusia.   (7:3)

berubah menjadi sombong (2:3)

c) Kata adverba yang asalnya kata kerja yang berfungsi sebagai penerang kepada kata kerja,kata adjektif atau frasa sendi nama. Contohnya perkataan yang dicetak miring  iaitu berjalan mengiring,merah menyala.

Tidak ada kata adverba yang asalnya kata kerja  dalam rencana ini.

Kata adverba gandaan  ialah perkataan yang mengalami proses penggandaan yang berfungsi  menerangkan kata kerja,kata adjektif atau frasa sendi nama. Terdapat tiga bentuk kata adverb berganda iaitu

Kata adverb bergandaaan penuh . Contohnya  pura-pura,diam-diam

Kata adverb bergandaan separa. Terbahagi kepada dua iaitu :

(1)Penggandaan separa berawalan. Contohnya terkial-kial,berdikit-dikit

Tidak terdapat penggandaan separa berawalan dalam rencana ini .

(2)Penggandaan separa berakhiran. Contohnya  : gila-gilaan, habis-habisan

Tidak terdapat penggandaan separa berakhiran dalam rencana ini .

d) Kata adverba bergandaaan berentak.

   Contohnya :  sedu- sedan,hingar-bingar.

   Tidak terdapat kata adverb  penggandaan  berentak dalam rencana ini .

5.6 Kata Pascakata

Ia adalah satu bentuk kata yang hadir selepas perkataan. Bentuk itu ialah ‘-nya’ , yang berfungsi sebagai penekan dan pembenda. Antara bentuk kata yang demikian ialah sesungguhnya,nampaknya,lajunya, dan datangnya.

5.6.1Kata penekan

Kata penekan ialah satu bentuk yang memberi penegasan kepada kata yang bergabung dengannya.

Contoh dalam rencana ini ialah:

Dengan adanya cerita mengenai kapal dan perdagangan yang melibatkan Si Tanggang …(14:1)

5.6.2 Kata Pembenda

Kata pembenda pula ialah bentuk yang menjadikan sesuatu perkataan yang bukan dari kata nama sebagai kata nama, misalnya lajunya,sakitnya,lantangnya, misalnya  datangnya secara mendadak.

Contoh dalam rencana ini ialah:

Malangnya, tiada dokumen rasmi yang mengesahkan kejadian itu

 walaupun pada masa itu tamadun manusia sudah berkembang ( 13:1)

6.0 Penutup

Kesimpulannya tugasan ini menerangkan  mengenai morfologi iaitu  bidang ilmu bahasa yang mengkaji struktur, bentuk dan penggolongan kata. Bentuk kata ialah rupa unit tatabahasa sama ada berbentuk tunggal atau hasil daripada proses pengimbuhan, pemajmukan dan penggandaan.

Secara umum, kata dibentuk melalui dua sumber, iaitu asal-usul bahasa itu sendiri, dan proses tertentu. Secara khusus, kata dibentuk melalui pembentukan kata tunggal, dan kata turunan atau  jadian.Kata tunggal dibentuk daripada kata satu suku kata, dua suku kata, tiga suku kata, empat suku kata atau lebih, dan akronim. Kata berimbuhan dibentuk daripada kata dasar yang menerima awalan, akhiran, apitan, dan sisipan. Penggolongan kata ialah proses menjeniskan perkataan berdasarkan keserupaan bentuk dan fungsi dengan anggota dala kumpulan atau golongan yang sama. Sebagai guru bahasa Melayu sewajarnya guru memahirkan diri dengan aspek-aspek tatabahasa  untuk membolehkan pelajar menguasai kecekapan berbahasa dan berkebolehan menganalpasti kesalahan-kesalahan bahasa.